Алдагдсан энергийг буцааж ашиглах нь

Төсөөлж үзье л дээ. Улаанбаатар амьдрах Амарсайхан, Энэтхэгт сурах Бибби, Нью-Йоркт ажиллах Ганаа өглөө босон алхахдаа өөрийн гэсэн цахилгаан гүйдэл үүсгэн, хуримтлуулах чадвартай жижиг төхөөрөмжөө өвдгөндөө бэхлэн гарна. Дараа нь түүний тусламжтайгаар гар утаснуудаа цэнэглэж, цүнхэндээ хийчихээд байгалийн гаралтай түүхий эд өчүүхэн ч болов хэмнэсэндээ, эрчим хүч үйлдвэрлэх гэж баахан хорт хий байгаль орчинд хаядаг үйлдлийг жаахан ч болов бууруулсандаа сэтгэл додигор ажилдаа ирдэг бол яах вэ?

Олон орны эрдэмтэд борооны дусал, гүүрний чичиргээ тэр битгий хэл алхалтаас үүсэх энергийг цуглуулан, цахилгаан соронзон орон цаашилбал цахилгаан гүйдэл гарган авч амьдрал ахуйд хэрэглэх боломжийг идэвхийлэн судалж байгаа юм байна. Зарчим бол ердөө бидний мэдэх соронз, зэс утасны тусламжтайгаар цахилгаан гүйдэл гарган авах арга дээр үндэслэгдсэн. 

Тэгэхлээр уг нь соронзонг хөдөлгөх хямд эх үүсвэр байвал бид асар их эрчим хүч, тэр хэмжээгээр байгалийн бохирдол, сэргээгдэхгүй эрдэс баялаг гээд олон зүйл хэмнэж болох нь. Одоогоор эрдэмтэд байгаль орчин, үйлдвэрлэлийн үйл ажиллагаанаас ашиглагдахгүй алддаг энергийг ашиглах олон арга нээгээд байгаа юм байна. Байгаль орчинд хамгийн элбэг бөгөөд ашигладдаггүй хаягддаг энергийн нэг бол аливаа хөдөлгөөний засварын бүтэгдэхүүн болох чичиргээ юм. Жишээ нь: гүүрээр өнгөрөх машины урсгалд гүүр байнга чичрэх (эндээс 20-120W энерги цуглуулах боломжтой), бүжгийн талбайн доргио гэх мэт. Энэ доргилтууд бол бүгд үнэгүй, энэ доргилтыг дээрх зарчмын дагуу цахилгаан гүйдэл гарган авахад ашиглах боломжтой ажээ. 

Тэр битгий хэл өвдөгний гадна талд бэхлэн алхах явцад зарцуулагдсан хүчийг хуримтлуулах жижиг төхөөрөмж гарган авсан байна (бид алхахдаа хөлөө урагш зөөн газар тавих агшинд ашиглагдахгүй үлдсэн энергийг хуримтлуулж байна гэсэн үг). Нэг алхаа бүрт 2.5W энерги цуглуулж болно. Алхалтын энерги хуримтлуулах төхөөрөмж бол одоохондоо жаахан болхи, бас хөөрхөн жинтэй (1.6кг) байгаа юм байна, удахгүй гар утас шиг болох биз. Алхалтаас бий болсон үнэгүй эрчим хүч ашиглан 10 гар утас цэнэглэж болно. 

Мөн түүнчлэн борооны дусал цахилгаан гүйдэл дамжуулах чадвартай материал дээр буухдаа бага хэмжээний боловч нэгэн хэвийн тогтмол цахилгаан гүйдэл үүсгэх чадварыг ашиглан жижиг цахилгаан төхөөрөмжүүд ашиглаж болохыг эрдэмтэд бас нээгээд байна. Борооны нэг дуслаас 1микроватт энерги цуглуулах боломжтой. Энэ бол асар бага тоо боловч чийгшилт ихтэй газруудад ашиглах боломжтой. 

Анагаах ухаанд бол зүрхний цохилтоос бий болсон доргилтыг ашиглан бага хэмжээний, зай цэнэглэх зэргийн энерги гаргаж авах бололцоотой. Жишээ нь: зарим зүрх өвчтэй хүмүүст зүрхний булчин, түүний базлалтыг зохицуулах чадвартай хиймэл төхөөрөмж (pacemaker) суулгадаг юм байна. Уг төхөөрөмж зайгаар ажиллах тул хэдэн жил болоод хагалгаа хийн зайг солих хэрэгтэй болдог гэнэ. Хэрэв зүрхний цохилтын доргилтоос бий болсон энергийг уг зайг цэнэглэхэд эргүүлэн ашиглаж чадвал олон дахин хагалгаа хийх аюулаас аврагдах боломжтой юм байна. 

Юм хөгжинөө гэж... 

"Not a Watt to Be Wasted" - Тайм сэтгүүлийн 2008 оны 3 сарын 17ны дугаараас хэсэгчлэн авав. 

Жич: Манайд энэ зарчмаар ажилладаг гар чийдэн байдаг байж билээ, хэрэглэхийн өмнө хэд сайн сэгсрээд болоо, зай май гэж санаа зоволтгүй; сэгсрэхэд зэс утасны ороомогт суурилуулсан соронзон хоёр тийш зайлагдаж, үүссэн цахилгаан соронзон орны дүнд бий болсон гүйдлийн үр дүнд гар чийдэн ажиллах жишээний. Сүүлд бид National Geographic - ээс гараараа эргүүлэн өөрсдөө зайг нь цэнэглэн ашигладаг жижиг радио худалдан авсан юм. Энэ радио гар чийдэнтэй, бас утсаа цэнэглэж болно. Зай худалдан авч бас ажиллуулж болно, гэхдээ зай үнэ гайгүй ч байгаль орчинд хортой тул бид аль болох хэрэглэхийг зайлсхийдэг, хэрэглэсэн ч цэнэглэдэг зай ашиглахыг эрмэлзэнэ. Байгаль орчноо чадахаараа л хамгаалцгаая. Гараар цэнэглэдэг радионы зураг оруулав. 

Beijing Confidential

Жэн Воны бичсэн "Beijing Confidential" ном гараад удаагүй байхад нь өнгөрсөн оны сүүлчээр олж уншсан юм. 

Уг номонд Хятадын Соёлын Хувьсгалын үес эхлэн одоог хүртлэх хот, улс, хувь хүний өөрчлөлтийн талаар сэтгэл хөдлөм өгүүлнэ. Хамгийн онцлог нь улс орны хөгжил дэвшил Хятадад хүний хөгжил дэвшлээс илүү хурдацтай байдаг юм байна.

Канадад цагаачилсан Хятадын гурав дахь үе болох зохиолч өөрөө 1972 онд Бээжингийн Их Сургуульд анх сурч байсан хоёрхон гадаад оюутны нэг байв. Тэр үед түүний хөдөлгөөн бүр нарийн нягт хяналтын дор, мэдээж хэнтэй уулзаж, юу ярих нь хэмжээстэй байсан гэдэг. Хэдийгээр Канадад төрж өсөн, барууны соёл боловсрол эзэмшсэн боловч анх Бээжинд очихдоо улаан Мао үзэлтэн байсан зохиолч маань хамт сурч байсан нэгэн хятад оюутны сургийг гаргахаар Бээжинд дахин ирснээр ном эхэлдэг.

Соёлын хувьсгалын үеийн үзэл суртлын хүнд дарамтанд автсан ард иргэдийн үнэн бодит, итгэж болох зүйл бол олон юм яривал буруутгагдах явдал байв. Дээрээс нь гэнэн бол бүр өнгөрөө. Өөрөө өнгөрөхөөс гадна бусдыг бас хорлочихож мэднэ. Энэ ахуйд амьдарч байсан Жэн Вонгийг Бээжинд байхад нь дээд ангид сурч байсан Yin Luji (Ен Лужи) гэх оюутан АНУ талаар нилээд сонирхон, тийшээ гарахад туслаач гэж хэлснийг нь тэр үеийн улаан Мао үзэлтэн Жэн элдэв бодож тунгаалгүй шууд дээш нь ховлочихсон гэж байгаа. Жэн удалгүй нутаг буцаж тэдний хооронд холбоо тасарчээ. Хожим хорь гаруй жилийн дараа өдрийн тэмдэглэлээ сөхөн сууж байсан Жэн, Ены амьдралд ноцтой хохирол учруулсан мэт санагдан, ихэд гэмшин, Енийг болбол олж уулзаж, уучлал гуйх, бүтвэл үр хүүхдэд нь туслах санаатай Бээжинд ирж буй нь энэ. 

Бээжинд ирээд мэдээж Бээжингийн Их Сургуульд сурч байсны хувьд тэндхийн архиваас шүүлгэн ядаж Ений зөв овог нэрийг олохоор очтол юу гэдэг гээч! 1952-1980 он хүртэлх баримт манай архивт байхгүй. Яагаад? - Мэдэхгүй. Энэ чинь Соёлын Хувьсгалтай холбоотой. Бүхэл бүтэн Мао-гийн үеийн түүхийг шууд арчаад тавьчихдаг гэнэ. Бүр ямар ч баримт үлдээж болохгүй гэж байгаа юм шиг. (Тэр битгий хэл 1989 онд Тянминий талбайд болсон мөргөлдөөнийг түүхийн хичээлдээ заадаггүй тул одооны залуучууд тэр талаар ер мэддэггүй гэж байгаа).

Цаашилбал, оюутан үеийн зарим багш, хамт сурч байсан оюутнуудтай уулзвал соёлын хувьсгал, элдэв баривчилгааны талаар ер дурсахгүй, огт мэддэггүй дүр эсгэх нь дэндүү чөлөөт, нээлттэй нийгмээс ирсэн Жэнд их том цохилт болно. Зарим нэг нь холбоо барихаас түвэгшээн, хариу өгөхгүй, ер нь уулзахаас татгалзаж байгаа нь тодорхой байдаг. Гэхдээ л тэдний нэг Жэний утсыг Енд дамжуулан, Енийг олохын тулд хувийн мөрдөн байцаагч хүртэл авахаар сонирхож үзсэн Жэн бөөн баяр болдог.

Ен тэр үедээ нэлээн чөлөөт сэтгэлгээтэй, улс орон, Маогийн бодлогыг шүүмжлэн ярьчихдаг, дээрээс нь өдрийн тэмдэглэл хөтлөдөг байсан нь өөрийгөө бариад өгөх гол шалтаг болсон байдаг. Жэн өөрийг нь матсаныг Ен мэдээгүй байдаг боловч мань хүн энэнд төдийлэн ер эмзэглэхгүй, учир нь тэр гадагш гарах бодлоо бараг хүн бүрт л ярьж явсан байдаг. Жэнийг дипломоо гардахын өмнөх өдөр сургуулийн удирдлага түүнийг баривчлан Жилинд ажиллуулахаар цөлдөг, ингэхдээ түүнийг бараг гучаад зүйлийн гэмт хэрэг үйлдсэн гэж буруутгана. Амиа хорлохоор Хятадын хөдөөнийхний хэрэглэдэг хор ууж үзсэн Жэн үхдэггүй боловч арай ядан нэг голтой юм хөдөөний хүнд хүчир ажил, амь зогоох төдий хөлсөөр хийхээр ирдэг. Хийсэн хэрэг нь хүнд хэлэхийн аргагүй, ойр байхад ч халтай байж мэдэх гэх ойлголт ажилчдын дунд тархан хөөрхий Енийг нэг нүдээр харах хэн үгүй. 

Ений эцэг гайгүй ажил хийдэг байсны хүчинд түүнийг татан арай өөр төрлийн ажилд шилжүүлсэн боловч ажил хүнд хэвээр. Эцэст нь эцгийн ирээдүйд муугаар нөлөөлж мэдэх байсан тул Ен овгоо орхин Лу овогтон болно.

Хожим Маогийн засгийн газар унахад Бээжингийн Их Сургуулиас удаа дараа шаардсаны хүчинд сургууль төгссөн гэсэн баталгаа гаргуулж, мөн хөдөө ажилласан хугацааны цалингийн зөрүүг дээд сургуулийн дипломтой хүний түвшнийхээр бодуулж авсны хүчинд гэнэт баяжсан гэдэг. Угийн сэргэлэн, ухаантай Ен (Лу), хувьсгалын дараах улс орны байдлыг ажиглан, Хятадын хууль тогтоох салбарт өөрчлөлт орно, тэнд шинээр боловсруулах, бий болгох зүйл нилээд бий болно гэж урьдчилан тооцсоны хүчинд хуульч боловсрол эзэмшин, дээд сургуульдаа багшаар үлддэг. 

Уг номонд далаад оны Бээжинг одооны Бээжинтэй гайхалтай харьцуулан үзүүлнэ. Хятадын эдийн засаг, хот бүтээн босголт асар хурдацтай хөгжиж байгааг баримтаар илтгэх бөгөөд үүний сөрөг үр дагавар бол байгаль орчны бохирдолт юм. Машин бол хөгжил дэвшлийн шинж тэмдэг болохоос байгаль бохирдох нь огт хамаагүй гэнэ. Бээжинд худалч хүнд өдөр шөнө, өвөл зуны ялгаа арилж байгаа юм байх. Ялангуяа зуны улиралд нар сар, од гариг харахын аргагүй, битүү саарал, халуун зууханд байгаа мэт болно. Хэд хонохоор бол утаанаас үүдэлтэй ханиадаар шагнуулна. Бээжингийн олимпийг тэд ер яаж явуулах гээд байгаа юм бол?

Энэ ном бол уг зохиолчийн нэрд гарсан ном бас биш юм. Түүний "Red China Blues: My Long March from Mao to Now" ном Тайм сэтгүүлийнхээр 1996 оны шилдэг арван номын жагсаалтанд орсон бөгөөд одоо ч Хятадад хориотой хэвээр. Бэлгэнд авсан энэ номоо уншсаны дараа бас ярьж өгөмз. Хальт харсан чинь миний English арай л жолдох юм шиг санагдаад халшраад байгаа.

Завгүй тул дасгал хийдэггүй гэж үү?

Дасгал хийж байвал биед сайн гэнээ гэж бид өчнөөн л сонссон. Бараг л үлэг домог болтлоо сонсов, уншив, унших ч гэж дээ гүйлгэн хардаг, яриж байдаг зүйл юм чинь.

Насанд хүрсэн Америкчуудын 60% дасгал тогтмол хийдэггүй, ихэнх нь огт дасгал хийдэггүй гэнэ. Тэнд дор хаяж далан сая хүн хэт таргалалттай бөгөөд тэд бараг бүгдээрээ л хэдэн кило болж өгвөл хасчих санаатай. Дасгал хийх нь тийм сайн санаа юм бол яагаад илүү олон хүн дасгал хийж болохгүй байгаа юм бэ?

Ингэхэд хүн болгон тийм тарган төрдөггүй шүү дээ. Хэзээнээс бид жин нэмж эхэлдэг вэ? Хэзээ тэр илүү жин маань муухай харагдаж эхэлж байна?

Онтарио мужийн МакМастэрийн Их Сургуульд хийсэн судалгаагаар бол бид арван жилийн сургууль төгсөөд дараагийн шатны сургуульд орох тэр үеэс эхлэн шинэ сургуулийн ачаалал, тодорхой зохион байгуулалттай спорт үйл ажиллагаанууд хангалттай бус байдгааc шалтгаалан суумгай амьдралд аажмаар орж эхэлдэг гэжээ. Гол нь амьдралд ямар нэг өөрчлөлт гарангуут хүмүүс хуучин хэв заншлаа орхихдоо сайн хирнээ шинийг бий болгохдоо маруухан гэнэ.

Тэгвэл шинэ ажилд орогсод, шинэ гэр бүл бологсдыг хараад үзье. Шинэ ажилдаа дасах гээд, ажлын ачаалал их тул гээд шалтаг тасрахгүй. Шинээр хуримаа хийж байгаа хосын зургийг нэг жилийн дараах зурагтай нь харьцуулаад үзээрэй. Сайхан махтай мяраатай харагдах нь цөөнгүй. Гэхдээ өөрчлөгдөөгүй үлдсэн зарим нэг хосын анхны хүүхэдтэй болсны дараа авахуулсан зураг бас юм хэлэх гээд байдаг тал бий гэнэ шүү (миний хувьд лав хэлсэн юмдаг).

Бид дасгал хийхээ больдог шалтгааныг нэгэн сэтгэл зүйч ингэж тайлбарлажээ. Өөрийгөө удирдах чадвар бол сэтгэхүйн булчинтай адил ядарч туйлдаг юм гэнэ. Өдөржингөө нялх хүүхдийн юмуу дарга боссынхоо эсвэл ажлынхаа арга эвийг олох гэж хамаг сэтгэхүйн булчингаа ажиллуулсан бол орой нь өөрийгөө дайчлан дасгалаа хийгээд зогсох чадвар сул байна. Сэтгэхүйн булчингаа их ажиллуулах тусам илүү их ядардаг юм байна. Манайхаар бол аргаа барах гэх юмуу даа (тэгвэл хэл амгүй газар биеийн хүчний хүнд ч хамаагүй ажил хийгээд явж байвал ядрах нь гайгүй гэсэн үг үү?) Ямар ч байсан ядрах гэдэг бол сэтгэл санааны асуудал юм, өдрийн ажлаа дуусгаад гэртээ харихын өмнө өөртэй урамшуулах үг хэлж байх нь зүйтэй юм байна. Тэр өдрийн ажил чинь бүтээгүй байсан чинь яагаад бүтээгүй учрыг нь олсон маань яамай, эсвэл өөр нэг аргаар маргааш үзнэ дээ гэдэг ч юм уу. Өөрөөр хэлбэл өөрийгөө урамшуулан ажилтай холбоотой ачаалал гэр лүүгээ чирэхгүй байвал бид илүү эрч хүчтэй байх магадлалтай юм байна.

Дасгал хийдэггүйн дараачийн нэг алдаа бол тодорхой бус нийтлэг зорилго тавихтай холбоотой гэнэ. Жишээ нь: завтай болохоороо дасгал хийнэ гэдэг ч юмуу. Тэр зав гэдэг бол бэлэн өөрөө гараад ирдэг цаг биш, дасгалын цаг гэж зориуд цаг хувиарлаж сурвал зүгээр гэнэ.

Өөрийгөө удирдах (сэтгэхүйн) булчингийн хувьд сайн тал нь гэвэл энэ булчинг жижиг дасгалаар дасгалжуулж, хөгжүүлж болдог гэнэ. Жишээ нь: компютерын өмнө цэх сууж сурах, хүзүүгээ ганзагалахгүй байх эсвэл ус хангалттай ууж хэвших ч гэдэг юмуу.

Манай зарим блогчид маань сүрхий дасгал, сургууль хийдэг юмуу хийх эрмэлзэлтэй байдаг. Би өөрөө бол хааяа гүйх, усанд сэлэхээс өөрцгүй л байна. Зүгээр байснаас дээр боловч сайн жигдэрч, тогтмол хийх зүйлийн маань нэг болгоход цаг хугацаанаас гадна хичээл зүтгэл жаахан дутагдаад байх шиг. Ямар ч байсан усан сэлдэг газар маань цэвэр хлор хэрэглэхийн оронд давс-хлор хэрэглэх болсон тул арьс, уушиганд гамтай болжээ. 

Cайхан амарч суръяа

Ажлынхаа тайланг тавиж, хэтийн зорилгоо ярилцахын зэрэгцээ бас бус чанартай илтгэл тавиж, гарын доорх хүмүүсээ мэдлэг мэдээллээр хангадаг ёс энэ нутагт нилээд түгээмэл байдаг бололтой юм. Ингэхдээ зүгээр нэг улаан булан, хурлын зааланд яриа хийж, хоолонд урихгүй бүр том зочид буудалд зориуд байрлуулан хоол унд, буудал, унааны зардал даах бол бараг л уламжлал болсон байх юм. Манай судалгааны чиглэлийн эрдэмтдийн уулзалт гэхэд бүр хаа байсан Торонто хотод энэ оны 2 сард болсон юм. Тэгэхэд 3 өдөр буудлаас гарахгүй зад хуралдсан хүмүүсийг даган баяссан миний бие чилж, салхинд гарч алхмаар санагдаж байсныг нуух юун. 

Тэгтэл ажлаа ярихын зэрэгцээ уул хадаар аялж, цана тэшүүрээр гулган, усанд орон алжаалаа тайлахыг уриалсан хуралд гэр бүлийн хүнээ даган энэ амралтын өдөр очив. Бид бол хоёр хүүхдээ орхин даруухан очсон хэрэг, гэтэл тэнд нялх нярай, дунд зэргийн насны хүүхдүүд, эмээ өвөөгөө дагуулан ээж юмуу аавынхаа "хуралд" ирцгээсэн байх юм. 

Хуралд суух нь сууж, мань мэтийн дагалдан баясагчид уул хадаар тэнэн, элдэв амьтан, байгаль усны сайхныг бишрэх зэрэг арын ажлаа амжуулав. Буусан буудлын нэг онцлог гэвэл уулын ёроолд, голын хөндийд байрласан, жижиг модон байшингуудаас бүрджээ. Манайхаар бол амралтын газар л гэсэн үг. Энд ялангуяа Европоос маш олон жуулчид ирдэг, амралтын өдрүүдэд бол дотоодын жуулчид тасрахгүй аж. Энэ хавь унаган байгалиараа дэлхийд алдартай тул зочид буудал маань (The Fairmont Jasper Park Lodge) элдэв амьтдын чихмэл, гар хийцийн модон эдлэлүүдээр гангарсан байх юм. Түүнээс гадна гадаа байрлуулсан халаалттай усан сэлэлтийн газар зочдын хорхойг яалт ч үгүй хүргэнэ. Гадаа хасах хэмтэй байхад алсад сүндэрлэх цаст уулын оройг харсан шиг усанд тааваараа хэвтэх үнэхээр сайхан мэдрэмж авчрах санж. Гадуур автомашины зам, голын дагуу бэлчих буга, хандгай, зээр, эндхийн зэрлэг хонь, уулын ямааны зураг хараарай. Орой, бүрийд дарсан зарим зураг маань тод гарсангүй. 

Ийм газруудаар явахад сайхан санагдавч миний бас атаархал төрөөд байдаг юм. Монголд минь өөд нь татвал ийм газрууд зөндөө байгаа шүү дээ гэж яах аргагүй бодогдоно. 

Бас хажуугаар нь зөв шаардаж суръяа, сайхан амарч суръяа, өөрийгөө хүндэлж суръяа гэж бодогдож явлаа.

Хорт бодис ба гормоны өөрчлөлт

Бидний өдөр тутмын амьдралд хэрэглэдэг хуванцар сав суулганы бүтцэнд орох бисфенол А гэгч бодис хүний эрүүл мэндэд нилээд хортой болох талаар судалгаанууд шил шилээ даран гарсны дараа зарим томоохон компаниуд хуванцар савнуудаа татан авч байсан нь саяхан. Хөнгөн, хагарах аюлгүй, хямд төсөр зэрэг давуу талтай хуванцар савнууд айл бүрт бий. Бидний өдөр тутам худалдан авч уудаг ус, ундаа, хүүхдийн өдрийн хоол, нялх хүүхдийн угж, гурилаа зуурдаг сав, таглаа бүгд хуванцараас тогтдог. Тэр битгий хэл зарим төрлийн хүнсний бүтээгдэхүүнийг хадгалдаг төмөр лаазны дотор талд зэврэхээс хамгаалж, хуванцарын нимгэн үер хучаас хийдэг байна. 

Өндөр хэмд халаасан хуванцар савнаас бисфенол А ялгаран гарч хүнсээр дамжин хүний биед орох бөгөөд биед орсон бисфенолА уг нь амархан задарч шээсээр гадагшилдаг боловч хүний шээсэнд бисфенолын задралын үед бий болсон бүтээгдэхүүн байнга илэрч байгаа нь бид уг бодисыг байнга хэрэглэдэг болохын дохио юм гэж АНУ-ын Эмгэг Хяналтын Төвд (U.S Centers for Disease Control) хийсэн судалгаагаар гарчээ. Шинжлэх ухааны ололт амжилт, шинэ мэдээллийг амьдралд тусган хэрэгжүүлж, арга хэмжээ авч чаддаг Япон мэтийн орнуудад 1997 оноос эхлэн бисфенолА-г хүүхдийн ундны сав үйлдвэрлэхэд хэрэглэхээ больж, үүнтэй уялдуулан шээсэн дэх түүний илэрц буурсныг 1999 онд тогтоожээ. 

БисфенолА нь эстроген гормонтой төстэй тул эм бэлгийн гормоны үйл ажиллагааг төөрөгдүүлж, хөхний хавдрын эсийн өсөлтийг өдөөх, эр бэлгийн эсийн (харх дээр хийсэн судалгаа) тоог илэрхий бууруулдаг юм байна.

Хэрэв та бүхэн гал тогоондоо хуванцар сав хэрэглэдэг бол уг савыг зөвхөн бэлэн болсон хоол хүнс хадгалахад зориулбал зохимжтой гэнэ. Уг савыг ямар нэгэн байдлаар халаах бүрт (бичил долгионоор шарах шүүгээ (microwave oven), хэт халуун усанд саваа угаах юмуу сав угаагч машин ашиглах) эрүүл мэндэд хортой бодис ялгарч байгаа гэдгийг санаарай. 

Гормоны тэнцвэрт байдлыг өвчин үүсгэх хэмжээнд алдуулдаг гадны бас нэг бодисыг эрдэмтэд илрүүлсэн нь бараг тавиад жил хорт ургамал устгахад маш өргөн ашиглаж ирсэн атразин (atrazine) гэх бодис юм. Атразин хөрсөөр дамжин гүний ба гадаргуун усыг бохирдуулдаг. 

Мэлхий дээр хийсэн (хүний биө, мэлхий 2 гормоны адил системтэй) судалгааны үр дүнгээс иш татвал "атризаны нөлөөгөөр тестостерон гормон эстроген гормонд амархан хувирна. Үүний үр дүнд мэлхийн үржилд ноцтой өөрчлөлт илэрдэг". 

Атразин нь хоёр нутагтан юмуу загасны хувьд хүйсний солигдолтыг үүсгэдэг юм байж, харин хүний хувьд бол үр тогтоох чадвар алдагдах, төмсөг, хөхний хорт хавдар үүсгэдэг болохыг Калифорнийн Их Сургуулийн эрдэмтэд илрүүлсэн бөгөөд саяхан АНУ-н Сенатад судалгааныхаа үр дүнгийн талаар мэдүүлжээ. Тэд атразины хэрэглээний бодлогод өөрчлөлт оруулах байх аа. 

Жич: Атразиныг Монголд бас хэрэглэдэг гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Хятад улс бол уг бодис үйлдвэрлэгч гол улсуудын нэг юм байна. Харин Европын Холбоо атразин хэрэглэхийг хориглосон байх юм.